İslamiyet'te
kavim kavramı ve algılayışı özellikle son 50 yıldır hızlanarak değişmektedir,
bu değişim gene özellikle Türkiye'de yaşanmaktadır. İlk dönem islam ile
sonrasındaki dönemlerdeki İslam'ın kavim kavramına ilgisi farklıdır. İslam'da
kavim kavramı ile ilgili yorumlar 10. yüz yıldan sonra görülmeye başlamıştır.
Kavim kavramı ile ilgili yorumlar ağırlıklı olarak 13. yüz yılda başlar.
Öncesinde ve özellikle ilk dönemde kavim kavramının ilginç bir yönü yoktur,
sosyal toplumda ki algılamasına paralel din söyleminin içerisinde kullanılır,
yani ayrıca bir anlam yüklenmez.
Arap
kültüründe, sayısı 35'e ulaşacak kadar çok çeşitli topluluk isimleri olduğunu
belirtmek gerekir. Bu topluluk isimlerinden sadece 13'ü Kuran'da geçmektedir.
Bu isimlendirmeler içerisinde kavim, kabileden büyük, Şa'b dan küçük
topluluklar için kullanılmışsa da, genel olarak ''Kavim kelimesi: kabile,
aşiret, kişi, grup, topluluk, erkek topluluğu, idareci / yönetici, yönetilenler
/ tebaa'' anlamında kullanılmıştır Kuran'da. İlk dönem Arap toplumunda kavim
kavramı günümüzden oldukça farklı algılanmıştır. ''Erkekler kadınların yöneticisi ve
koruyucusudur." Nisa Suresi 34. ayeti nedeniyle kavim kavramı sadece
erkekleri temsil eder, kadınlar erkeklere bağlı oldukları için kavim içerisinde
yer alırlar. Bu görüş çoğunlukla ve günümüze kadar kabul görmüştür. Dolayısıyla
"kavim" kelimesi, Arapça'da zaman zaman "sadece erkekler
topluluğu" anlamında kullanılmaktadır. Kelimenin Kuran'da genel olarak
"kadın ve erkeklerden oluşan topluluk" anlamına geldiğini günümüz din
adamları ifade etmektedir.
Lugatçılara
göre bir adamın kavmi dendiği zaman onun Şia
(taraftar) sı ve aşire (yakınları)
tidir. "Kamus-ı Türki de
"Kavim" kelimesinin karşılığı olarak şunlar belirtilmiştir: " Aralarında
münasebet olup bir heyet teşkil eden insanlar, insan topluluğu, küçük ümmet
veya bir büyük ümmetin bir şubesi, bir peygamberin gönderildiği cemaat, meselâ
Nuh'un Kavmi, Lut'un Kavmi gibi.'' Kavim kelimesi günümüzdeki yanlış
algılamanın aksine Millet anlamına gelmez. Günümüz anlamıyla Milleti oluşturan
unsurlardan birisi kavim olabilir. Peygamberler'le ilişkili olan "kavim"
kelimesi, genellikle "ümmet'' anlamını taşır. Milletten geniştir, birkaç
milletten meydana gelmiş olabilir." Kuranda geçen millet kelimesi,
Türkçe'deki anlamından farklı olarak ''din'' anlamında kullanılır. Şu halde,
Araplar "millet" kelimesini
Kuran'da geçtiği şekliyle "din"
anlamında kullanırlarken, bugün Türkçe'de kullanılan topluluk
anlamındaki "millet" kelimesi
yerine ise, tam olarak karşılamasada en azından ifade ettiği şekil itibariyle "şa'b" kelimesini
kullanmaktadırlar. Osmanlı'da millet kavramı 19. yüz yıl ortalarına kadar,
Yahudi Milleti, Rum milleti, Ermeni milleti şeklinde dinsel topluluk anlamında
kullanılmıştır, o döneme kadar Türk milleti, Kürt milleti vb. kavramlar
kullanılmamıştır.
Kavim
kelimesi yerine Kuran'da çoğunlukla ''ümmet'' kelimesi kullanılmıştır. Bu kelime
Kuran'da ''din, zaman, önder - lider, soy sop, alimler topluluğu, bazı özelliklerinden
dolayı değişik sınıflar halinde bir araya gelmiş canlılar topluluğu, aynı şekilde
bir görüş etrafında bir araya gelerek bir sınıf oluşturmuş insan topluluğu''
anlamlarında geçmektedir. Kuran'da geçen Ümmet'in (halk, cemaat), Arapça "ümm / anne"
ile alakalı olduğu söyleniyorsa da bunun aslında ya İbranice'den
veya Arami dilinden alınmış olması muhtemeldir. Ancak bütün bu anlamlarda ortak
söylem "topluluk"tur.
İster bir görüş, ister bir hayat tarzı, isterse bir din'i kabul
edenler topluluğuna ümmet densin, anlam aynıdır. Ümmet kelimesinin
"zaman" anlamı bu "topluluk" anlamından ayrılmaktadır.
Ayrıca Kuran'da hayvan topluluklarına da ümmet denmektedir. "Ümmet" kelimesi, "kavim"den daha
büyük bir toplum kitlesini içine almaktadır. Kısaca ümmet, kavimden geniş ve büyük
bir toplumdur.
Kavim,
ümmet vb. benzer sözcüklerle ifade edilen ''topluluk'' kavramı, Kuran'da
kullanılan, bir peygamberin tebaası, inanan topluluğu şeklinde kullanıldığında
da bir kaç sorun oluşturmaktadır. Öncelikle tanrı Kuran'da peygamberleri ancak bir
toplum yoldan çıktığında, onları uyarmak ve doğru yola döndürmek için
gönderdiğini söyler. Bu söylemi şüphede bırakan da efsaneler vardır Kuran'da.
Örneğin peygamberlerin önemli bir kısmı baba'dan oğula aktarır bu görevi. Gene
aynı zamanda ve yerde yan yana peygamberlik yapan Musa ve Harun örneğinde
olduğu gibi, İbrahim ve yeğeni Lut'un aynı zamanda ve yan yana peygamberlik
yaptığı belirtilir. Yunus suresi 47. ayet ve Nahl suresi 36. ayetlerde
belirtildiği gibi her ümmete bir peygamber gönderdiğini söyleyen tanrı'nın sözü
günümüzde bilimsel anlamda kanıtlanamamaktadır. Örneğin Türk tarihinin hiç bir
yerinde bir peygamberden söz edilmez. Avusturalya kıtasında yapılan
antropolojik incelemelerde, Aborijinler’de aynı kökten gelen ama dil
gruplarının birbiriyle anlaşamadığı 600 dil bulunduğu saptanmıştır. Ama neredeyse
hiçbirinin dilinde, kölelik, köle, din, kitap, din adamı, şef, peygamber, reis,
sömürü kelimeleri yoktur.
Sonuç
olarak kavim kavramı İslam dininde günümüzdekinin aksine belli bir topluluk
için kullanılmıştır. Zaman zaman cansız varlıklar içinde kullanılırken, amacın
ortada bir topluluk olduğunu vurgulamak olduğu açıktır. Bütün bu tanımların,
sayıları 35'i bulan sınıflandırılmış toplulukların, Arap geleneklerine uygun
isimlendirmesinden hareketle yapıldığı unutulmamalıdır. Orta doğu ve Yahudi
tarihine uygun olarak bölgede hüküm sürmüş olan rahip kralların İbrani
dinlerdeki tanımını yapan, Yunus suresi 47. ayet'te açık şekilde betimlenen bir
topluluk ve onları tanrı adına yöneten rahip kral geleneği Kuran'da da
varlığını sürdürürken, kavim kavramı antik çağdan orta çağa kadar kullanılan
anlamından farklı bir anlamda kullanılmamıştır.
Kaynaklar:
1- Kuran (H.Yazır, Diyanet, E.Yüksel, A.Gölpınarlı, S. Ateş, S.
Yıldırım, Y.N.Öztürk, M. Esed, Ö.N.Bilmen, C. Yıldırım tefsirleri)
2-
Buhari ve Kutubu Sitte hadisleri
3-
Tefsirde Semantik Metod ve Kuran'da Kavm Kelimesinin Semantik Analizi, Yrd.Doç.Dr.
Ali Galip Gezgin, Ötüken Yayınları, 2002
4- Esbab-ı Nüzul ve
Kuran'ın Anlaşılması, Yakup Bıyıkoğlu, Rağbet Yayınları, 2005
5-
Kuran'da Dini ve Ahlaki Kavramlar, Prof.Dr. Toshihiko Izutsu, Çev. Selahattin
Ayaz, Pınar yayınları, 1991
