İnsanlık tarihi boyunca bütün din sistemleri istisnasız
olarak mucize inancına sahne olmuştur. Mucize yani doğa üstü olayları
gerçekleştiren kişiler o dinsel inanca göre, yarı tanrılar, rahipler, şamanlar,
büyücüler, peygamberler, şifacılar vb. olarak üstün İnsan, yani eçilmiş ve
kutsanmış kişi olarak betimlenmişlerdir. Hemen hemen bütün mitolojik anlatımlar
kendilerinden bir önceki mitolojik inançların devamlarıdır, bu inançlar
içerisine mutlak olarak çevrelerindeki etkileşime girdikleri diğer mitolojik
inançlardan söylemler girmiştir, gene aynı şekilde yenilenlerin, yenenlerin
dinine geçtikten sonraki süreçlerinde, mutlak olarak eski dinlerinden bir çok
inancı yeni dinlerine taşıdıkları görülmüştür. Sümerli'lerden günümüze kadar
gelen (yaradılış efsanelerinde sıkça rastladığımız) bir çok kültürde karşımıza çıkan, tanrının
topraktan yaptığı cisimlere hayat (ruh) üfleyerek canlandırması miti, Kuran'da
karşımıza ''Hani Benim iznimle çamurdan kuş biçiminde birşey yapıyordun, içine
üflüyordun da Benim iznim ile bir kuş oluveriyordu.'' şeklinde Maide Suresi -
110. Ayet'te çıkar. Bütün bu unsurlar dinlerin içerisindeki mucize mitlerinin
oluşum ve aktarımında etken oldukları gibi, Hıristiyanlık örneğinde olduğu gibi
büyük oranda mucize söylemi üzerine bir inançta gelişebilmektedir.
Her ne kadar Peygamberler'in iddialarını
desteklemek üzere mucize gösterdikleri söylemi olsada, esas olan o peygambere
inananların bir peygamber mucizesi beklentisinde olmaları ve sonuçta da
bekledikleri türden mucizelerle karşılaşmalarıdır. Mucizeler o dine yeni
inananlar katmaktan çok, o dine inananların inançlarını kuvvetlendirmeye
yönelik hizmet vermektedir. İbrani dinlerin mucize söylemlerinde, çoğunlukla mucize
gösteren peygambere bir kaç kişi dışında kimse inanmamaktadır. Hemen hemen
hepsinde de tanrı (öfkelenerek) bu inançsız toplulukları (bazen tüm
çevresindeki canlılarla birlikte) yok etmektedir. Örneğin ateşin İbrahim'i
yakmaması olayı, akıllara durgunluk verecek bir mucize olduğu halde ve her
şeyin açık seçik insanların gözlerinin önünde gerçekleşmesine rağmen, olayı
seyreden toplum inanmamaya devam eder. Böyle bir idam'ın döneminde çok
uzaklardan bile seyirci çektiğini düşünecek olursak, sonucun oldukça hüsran
verici olması şaşırtıcıdır. Yada 1917 yılında Portekiz'in bir köyünde gerçekleştiğine
inanılan ve tarihe fatima olayı olarak geçen, toplu halisilasyon görme ve
yanılsama vakasında olduğu gibi, topluluklar hep birden isteri kırizine
tutularak görmek istedikleri seraba kanarak bir mucizeye inanabilirler.
İslam'dan önce ki Arap din hayatında mucize
olarak görülen en önemli başlıca şeyler, şiir yazımı (toplumca çok beğenilen
bazı şiirlerin, ilahi emirlerin yazılı olduğu kutsal levhalar gibi kabul
görerek Kabe'lerin duvarlarına aslıması), geçmiş ve gelecekten kıssa (efsane -
hikaye) anlatımıdır. Özellikle Mekki ayetlerde geçmiş dönemin (Yahudi peygamberlerin
ve İsa'nın hayatının) işlendiği bir çok sure ve ayet görmek mümkündür. Kuran'da
İsra Suresi 59. Ayette “Bizi, ayetler
(mucizeler) göndermekten alıkoyan tek şey, öncekilerin bu ayetleri yalanlamış
olmasıdır.” şeklinde dönemin Mekkeli'leri tarafında beklenen mucize istemlerine
cevaben söylenen şeyin ardından Ankebud Suresi 51. Ayette “Ona Rabbinden (başkaca) mucizeler
indirilmeli değil miydi?" derler. De ki: Mucizeler ancak Allah'ın
katındadır. Ben ise sadece apaçık bir uyarıcıyım. Kendilerine okunmakta olan
Kitab'ı sana indirmemiz onlara yetmemiş mi? Elbette iman eden bir kavim için
onda rahmet ve ibret vardır.” şeklindeki söylemle Muhammed, dönemindeki
İnsan'lara eski mucizelere benzer doğa üstü bir mucize göstermeyeceğini beyan
eder.
Yaşamına
baktığımızda da eski Arap inancına paralel beklentileri karşılamak için onun,
''benim mucizem'' (eşsiz bir manzum eser olan) Kuran'dır şeklindeki beyanları
yanında, çok sık kıssa'lar anlatması ve döneminde cin çıkarma ve mental
hastalıkları iyi etme konsundaki çalışmaları ile mucizevi üstün İnsan olarak
algılandığını görmekteyiz. 10. yüz yılın ilk yarısında ölen Taberi'nin İsra Suresinin
59. Ayetinin tefsirinde, “ Ey
Muhammed, kavminin senden istediği mucizeleri göndermeyişimizin sebebi, senden
önceki ümmetlerin, Peygamberlerinden mucize isteyip, mucize gönderildikten
sonra da iman etmemeleri ve helâk edilmeleridir. Dolayısıyla biz senin
kavmine mucizeler göndermedik. Zira eğer onu göndersek ve onlar da
yalanlasa, tıpkı önceki ümmetlere yaptığımız gibi derhal azabı gönderirdik.” şeklindeki
yorumu, ilk dönem Müslüman din adamlarının konuya bakış açısını göstermekle
kalmaz, Muhammed'in kurduğu İslam din algılamasınında bu şekilde olduğunu
gösterir.
Bütün bunlara rağmen Muhammed'in yaşarken
ölüyü diriltme dahil yüzlerce mucizesi İslam mitolojisinde yer almaktadır, bu
mucizeler içerisinde en büyüğü şüphesiz ayı ikiye böldükten sonra
birleştirmesidir. Klasik İlk İslam tarihi kaynakları ayın ikiye ayrılması (Şakku’l-Kamer)
meselesi ile ilgili olarak bize bilgi vermemektedirler. Konu daha çok hadis
kitaplarından aktarılmaktadır. Bu rivayetlerden bazılarında o sıralarda bir ay
tutulması yaşandığının anlatılması nedeniyle bilinmektedir ki, döneminde büyük
bir ihtimalle bu şekilde algılanan olaylar, İslam'i düşüncenin oluşumu
sürecinde ve hicri 1. yüz yıldan sonra yazılmaya başlanan ve ancak 3. yüz
yıldan sonra belli bir retotiğe oturtulan ve aynı zamanda geriye dönük ravi
yazımı ile sistematikleştirilen dönemde adet olduğu üzere, isimleri üzerinde
rahatlıkla oynabilen bazı kişilere isnat edilen rivayetlerle hadis literatürüne
ve oradan İslam mitolojisine giren hadisler vasıtası ile yeniden yazılmıştır. Bu
nedenle bir birleri ile çelişen bir çok hadis zamanla ayın ikiye ayrılması (Şakku’l-Kamer)
meselesini destekler hale gelmiştir. Gene bu nedenle 10. yüz yıldan itibaren İslam din adamlarının
önemli bir kısmı, mucize kavramı üzerinden beklentileri karşılayacak mucize
söylemleri söylemler ortaya koymuşlardır, hatta bu söylemlerine inanmayan /
desteklemeyen diğer din adamlarını küfüre düşmekle suçlamışlardır. Örnekten de
görüleceği gibi dinsel inancın çıkış kaynağında olmamasına rağmen, toplumun
değişen beklentileri neticesinde mucizelerde değişerek çağa ayak uydurmaktadır.
Belli bir konuda takıntılı ve beklenti
içerisinde olmak, genel anlamda bir sanrıyı görme ve hatta yaşama inancınıda
beraberinde getirir. Her din inancı olan birey, aynı anda ve zamanda Dünya'nın
bir çok yerinde bir mucize ile karşılaşabilir, neticede bir mucize ile
karşılaştığını savunan bütün bireyler, bir şekilde bir birleri ile çakıştıkları
gibi, aynı zamanda dinlerinin bir birlerini red etme gerçeği nedeniyle,
diğerinin karşılaştığı şeyin mucize olmadığı gerçeğine inanmalarına neden
olurlar. Mesela Ufo'lar hakkında bir beklentisi olan kişilerin sadece Ufo'ları
görmesi, Buda hakkında beklentisi olan kişinin Buda'yı, ruhlardan beklentisi
olanın Şaman'ın mucizesini görmesi gibi Hıristiyan'ların Meryem'i görmeside
aynı şekilde bir mucizedir. Neticede her kes görmek istediğini / beklediğini gördüğü için bir mucizedir aslında.
Özellikle Hıristiyan misyonerlerin Dünya'nın
her yerinde son 200 yıldır giderek artan faaliyetleri neticesinde, diğer dinler
kendi mucizelerini üretme yarışına girmişlerdir. Bu yarış sık sık ülkemizde
olduğu gibi sahte mucizelerin üretilmesine kadar varmıştır. Neticede günümüz
Dünya'sında mucizeler çok büyük gelir getiren fırsatlardır, hala özellikle
şifacıların mucize gösterdikleri savı ile büyük paralar kazandıkları,
mucizeleri (kerametleri) olduğuna inanılan kişilerin holding sahibi oldukları
bir devirde, sadece eski mucizelerle yetinmek doğru olmamaktadır. Konu ile
ilgili kitaplar yazılmakta, radyo istasyonları ve tv kanalları kurulmaktadır,
giderek mucize gösteren kişinin etrafında şekillenen bir ekonomi doğmakta ve bu
ranttan sadece mucize gösteren kişi değil müridleride faydalanmaktadır. Diğer
dinlerde olmayan ve İslam'da peygamberlerin mucizeleri dışında, tanrının bazı
seçilmiş din adamlarına ve kişilere keramet denilen mucize yapma şansı vermesi
inancı vardır. Günümüzde bu tip kişiler kerametleri neticesinde neredeyse orta
büyüklükte bir holdingi ve buna bağlı cemaati yönetirken, yenilikçi bir yorumla
İslam'i düşünceyi Hıristiyan protestan söylemi ile birleştiren, kapitalizmle
uyumlu bir yaşam geliştiren, Gülen cemaati olarak bilinen kitle, global çaplı
bir ekonomik ve siyasi güce hükmetmektedir.
Sonuç olarak mucize ancak belli bir inanca
sahip olarak, o inancını doğrulayacak bir olağan üstü olayı görmek isteyen
kişiler için var olabilmektedir. Mucizeler ihtiyaçtan ve dönemine göre
algılanacak şekilde geriye dönük oluşmakla birlikte, bazı olayların sonradan
yeniden yazılması ile mucize niteliği kazanarakta mitleşebilmektedir. Yeni
ortaya çıkan her din bir şekilde zaman içerisinde, eski dinlerin mucizelerini
farklı anlatımlarla kopyalamakla kalmayıp, başarılı olabilmek için aynı zamanda
onları geçmek zorundadır. Bu yarış birde büyük getirileri olan bir rant
ekonomisi ile birleşince, günümüzde mucize kavramı tarihte hiç olmadığı kadar
önem kazanmıştır. Bu mucize yaratımında kovanlara konulan asitler vasıtası ile
tanrının adını yazmaktan tutunda, geriye dönük olarak dinsel söylemi
değiştirerek mucizeler çıkarmak normal karşılanır olmuştur. Özellikle toplumun
dinsel bilgisinin neredeyse cahillik düzeyinde seyrettiği yerlerde, tamamen din
dışı söylemlerle toplumu kandırarak iktidara gelmek çok kolaylaşmıştır. Birde
işin içine mucize katıldımı bu güç neredeyse tanrısal bir güç haline
gelebilmektedir. Tolumun beklentileri arttıkça bulunan mucizelerde gittikçe
bilimle çelişen söylemlerle, teknolojik bir boyutta katılarak bilimsel bir
mucizeymiş gibi sunulabilmektedir. Hatta bazı din adamları Kuran'da bilimsel
gelişmelerin, ve diğer bilimsel verilerin hepsinin yazılı olduğunu, Kuran'ın
bir çeşit biyoloji, kimya, matamatik, fizik vb. bilimlerin toplamını içeren süper
ilahi kitap olduğunu söyleyen bir mucizeyi bile söylemekten kaçınmamaktadırlar.
Kaynaklar
1-
Kuran (H.Yazır, Diyanet, E.Yüksel, A.Gölpınarlı, S. Ateş, S. Yıldırım,
Y.N.Öztürk, M. Esed, Ö.N.Bilmen, C. Yıldırım tefsirleri)
2- Buhari ve Kutubu Sitte hadisleri
3- Diyanet İslam Ansiklopedisi, Mucize
Maddesi, Cilt:30
4- Şakku'l Kamer Olayı Çerçevesinde Bazı
Tahliller, Doç.Dr. Mehmet Azimli, Cilt:8, Sayı:4, 2008
5- Felsefi Bir Problem Olarak Mucize,
Yrd.Doç.Dr. Vahdettin Başçı, AÜİF Yayınları, 1996
6- Hz. Muhammed Mekke'de, Prof.Dr. W.
Montgomery Watt, Çev. Do.Dr. M. Rami Aras - Doç.Dr. Azmi Yüksel, AÜİF
Yayınları, 1986
7- Büyük İslam Tarihi, İbn Kesir, Çev. Mehmet
Keskin, Çağrı Yayınları, Cilt: 1-2-7-8-9-10-11-12-13, 1994
8- Siyer, Muhammed İbn İshak, Yay.Hazırlayan:
Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Çev.: Sezai Özel, Akabe Yayınları, 1988
9- Hz. Muhammed’in Hayatı, İbn Hişam, Çev.:
Prof.Dr. İzzet Hasan – Prof.Dr. Neşet Çağatay, AÜİF Yayınları, 1971
10- Asrı Saadet, Mevlana Şibli, Çeviri:Ö.Rıza
Doğrul, Sadeleştiren: O.Zeki Mollamehmetoğlu 3. Cilt, 1978
11- Uydurma Olduğunda İttifak Edilen
Hadisler, Aliyyül Kari, Çev. İbrahim Kutlay, İnkilap yayınevi 2008
12- Tevrat
13- Zebur
14- İncil
15- Dinler
Tarihi, Prof.Dr. Güney Tümer/Prof.Dr. Abdurrahman Küçük, Ocak Yayınları, 2002
16- Hz.
Adem’den Bugüne İslam Tarihi, Mahmud Şakir, Çev. Ferit Aydın, Kahraman
yayınları, 1995
17- Dinler Tarihi, Prof.Dr. Hüseyin G.
Yurdaydın-Doç.Dr. Mehmet Dağ 1978
18- Dinsel İnançlar
ve Düşünceler Tarihi, Mircea Eliade, Çev. Ali Berktay, Cilt: 1-2-3, Kabalcı
yayınevi, 2003
19- Peygamberler
Tarihi, M. Asım Köksal, Dıyanet Vakfı Yayınları, 2004
20- Başlangıçtan
Günümüze Dinler Tarihi, Ekrem Sarıkçıoğlu, Fakülte Yayınları, 2002
21- Barnabas
İncili, Kültür Basın Yayın Birliği, Çev. Mehmet yıldız, 1988
22- Tevrat, İncil ve Kuran, Jacques Jomier’den
Sakıb Yıldız, Hareket Yayınları, 1974
23- Sahih-i Buhari Fihristi, Ebu Abdulmümin
Emin, Çev. Mehmet Sofuoğlu, Ötüken Yayınları, Cilt: 1-2-3-5-7-8-9-10-15, Yıl:
1987
24- İslami Tarihçiliğin Doğuşu/ İlk Siyer-Megazi
Eserleri ve Müellifleri, Prof.Dr.
Josef
Horovitz, Çev: Ramazan Altınay-Ramazan Özmen, Ankara Okulu Yayınları, 2002
25- Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, Taberi,
MEB yayınları, 1-2-3-4-5. Ciltler, 1992
26- İslam Peygamberi, Prof.Dr. Muhammed Hamidullah,
Çev. Prof.Dr. İhsan Süreyya Sırma, Beyan yayınları, 2004
27- Hadis
İstilahları Sözlüğü, Yrd.Doç.Dr. Abdullah Aydınlı, Timaş Yayınları, 1987
28- Sahabe
ve Hadis Rivayeti, Dr. Nevzat Aşık, Akyol Yayıncılık, 1981
29- Hz.
Muhammed’in Hayatı, Martin Lings, Çev. Nazife Şişman, İnsan Yayınları, 2006
30- İslam'dan
Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Dr. Neşet Çağatay, AÜİF Yayınları, 1957
31- Eski Türk Dini Tarihi, Prof.Dr.
Abdulkadir İnan, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976
32- Kızılderili Mitolojisi, Alice Marriott -
Carol K. Rachlin, Çev. Ünsal Özünlü, İmge Kitabevi, 1994
33- Yunan ve Roma Mitolojisi, Colette Estin -
Helene Laporte, Çev. Musa Eran, Tübitak Yayınları, 2002
34- Doğu Mitolojisi, Joseph Campbell, Çev.
Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi, 1998
35- Anadolu İnançları Anadolu Mitolojisi,
İsmet Zeki Eyüpoğlu, Geçit Kitabevi, 1987
36- Anadolu Mitolojisi, İsmet Zeki Eyüpoğlu,
Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1998
37- Batı Mitolojisi, Joseph Campbell, Çev.
Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi, 1995
38- Şamanizm, Mircea Eliade, Çev. İsmet Birkan, İmge Kitabevi, 1999
39- Anadolu Mitolojisi, Cahit Begenç, Meb
Yayınları, 1967
40- Sümerlilerin
Dini İnanç ve Adetleri, Özden Gül Ökter, GÜSBF Yüksek Lisans Tezi, 2006
41- Sümer Dini 1, Harthmuth Schmökel,
Çev. Mehmet Turhan Özdemir, AÜİF
Dergisi, Cilt:21, Sayı:1, 1973
42- Sümer Dini 2, Harthmuth Schmökel, Çev. Mehmet Turhan
Özdemir, AÜİF Dergisi, Cilt:19, Sayı:1, 1971
43- Aztek Efsaneleri - Toltek Efsaneleri, Walter
Krickeberg, Çev. Alev Kırım, Okyanus Yayınları, 1997
44- Hindu Mitolojisi, Wendy Doniger O'Flaherty, Çev. Kudret Emiroğlu,
İmge Kitabevi, 1996
45- Yezidiler - Tarih - Örf ve
Adetler, Mahmut Bilge, Kalan Yayınları, 2002
46- Zarathustra (Zerdüşt) Hayatı ve
Mazdaizm, M. Sıraç Bilgin, Berfin Yayınları, 1995
47- Zerdüştlük (İnanç,İbadet,Adetler),
Yrd.Doç.Dr. İskender Oymak, 2003
48- Düşünce Tarihi, Prof.Dr. Orhan
Hançerlioğlu, Eriş Yayınları, 2007
50- İslam Filozoflarına Göre Nübüvvet ve
Mucize, Arş.Gör. İsmail Erdoğan, FÜİF Dergisi, Sayı:1, 1996
51- Peygamberlerin Başarısında Mucizenin Yeri
ve Önemi, Doç.Dr. Halil İbrahim Bulut, DBA Dergisi, Cilt:11, Sayı:1, 2011
52- Sünni Gelenekte Mucize Kavramı ve Hz.
Salih'in Deve Mucizesi, Dr. Halil İbrahim Bulut, DBA Dergisi, Cilt:4, Sayı:2,
2004
53- Tanrının Özel Fiileri: Vahiyler ve
Mucizeler, C. Stephan Evans, Çev. Yrd.Doç.Dr Ferhat Akdemir, Cilt:9, Sayı:3, 2009
54- Mitra Efsanelerinin ve Mucizelerinin
Hıristiyanlık Üzerindeki Etkileri, Dr. Kürşat Haldun Akalın, Akademik Bakış
Dergisi, Sayı:17, 2009
